Van meer dan vijfeneenhalfduizend kleuren glas zijn de recepturen bekend. En dit aantal neemt nog ieder jaar toe. Door gekleurde stukjes glas te combineren ontstaat er in het interieur van een gebouw, of het nu gaat om een jaren dertig woning of een kerk, een levendig lichtspel. Frank Coolen, eigenaar van GlasBewerkingsbedrijf Brabant, weet als geen ander hoe je glas in lood, gebrandschilderd glas en moderne glasbewerkingstechnieken moet toepassen.
‘De kleur van glas wordt bepaald door metaaloxiden’, legt Frank uit. ‘Met slechts zeventien verschillende soorten metaaloxides en wat arsenicum kun je vijfeneenhalfduizend kleuren maken. In kwarts, de basisgrondstof van glas, zit standaard een kleine hoeveelheid ijzeroxide, wat het glas een groene zweem geeft. Door hieraan combinaties van metaaloxides toe te voegen is vrijwel iedere mogelijke kleur samen te stellen. Het gaat dan vaak om een snufje hier en een grammetje daar. En dat op een glasmassa waaruit maar liefst drieëndertig cilinders worden geblazen.’
Streekeigen kleuren
De kleuren in oude glas-in-loodramen zijn vaak streekgebonden, vertelt Frank. ‘Elke glaskunstenaar had een voorkeur voor zo’n honderdvijfentwintig kleuren is uit onderzoek gebleken. Deze werden samengesteld door een mengmeester, de alchemist van de mondgeblazen glasfabriek. Het lastige in die tijd was dat de samenstelling van het aangevoerde kwarts niet constant was. Omdat de hoeveelheid natuurlijke ijzeroxide daardoor varieerde, was het iedere keer weer een heel karwei om de juiste mengverhouding te vinden. Dit proces heeft men tegenwoordig veel beter onder controle.’
De voorkeur voor kleuren was vaak streekgebonden
Eén hand
Het glazeniers- en glasbewerkingsvak is veelomvattend. Hoe omvattend is te zien in het Tilburgse atelier van GlasBewerkingsbedrijf Brabant waar naast het toepassen van moderne technieken als glasappliqué, glasfusing, emaille-airbrush, het zandstralen en etsen van glas, zeefdrukken op glas en het restaureren van glas-in-loodramen en gebrandschilderd glas een belangrijk plaats inneemt. ‘In Nederland is het aantal echte restauratieglazeniers op de vingers van één hand te tellen’, vertelt Frank, die het werk met vijfentwintig medewerkers uitvoert. Behoud van het oorspronkelijke materiaal staat voorop. Het vergt een enorme kennis van zowel (oude) restauratietechnieken als kunsthistorie. ‘Gelukkig zijn sommige technieken de afgelopen decennia sterk verbeterd. Zo kunnen we glas bijna onzichtbaar lijmen en aangieten met kunsthars.’
Brandschilderen
Het restaureren van gebrandschilderde ramen wordt alleen door experts uitgevoerd. ‘Vaak werk je aan stukken die niet onderdoen voor die van geschilderde meesterwerken op doek’, aldus Frank. Brandschilderen gebeurt met een mengsel van metaaloxides en glas dat tot stof is vermalen en met een vloeistof is aangelengd. In de oven wordt het geschilderde glaslaagje op de ruit ‘gebrand’ waardoor het een dun versmolten laagje vormt.
Nederland kent maar een klein aantal restauratieglazeniers
Engelengeduld
Een aantal medewerkers is bezig met het vatten van ruitjes in loden profielen. Met engelengeduld worden de in profiel geperste strips op maat gemaakt, gebogen en om het glas gewerkt. ‘De loden profielen voor de ruitjes zijn flink verbeterd’, licht Frank toe. ‘Vroeger maakte de glazenier zijn eigen lood en goot hij het gesmolten goedje in door hem zelf gemaakte profielmallen. Het grote voordeel van lood, buigzaamheid, kon bij bochten wel eens problemen opleveren. Het huidige lood bestaat uit een legering, een combinatie van lood met een ander metaal. Dit maakt het profiel sterker en duurzamer.’
Stormbestendig
Uiteraard heeft een glazenier ook verstand van constructies. Een glas-in-loodraam moet voor alles stabiel zijn. ‘Dit wordt nogal eens onderschat’, zegt Frank. ‘Om stormbestendige ramen te verkrijgen moeten de loodprofielen zorgvuldig worden opgebouwd, vandaar het soms wat ingewikkeld ogende lijnenspel. Ook vullen we ieder profiel zorgvuldig op met glazenierskit op basis van krijt en lijnolie. Dit zorgt, naast een waterdichtende functie, voor extra stevigheid.’
Meer informatie over restauratie van glas in lood, gebrandschilderd glas en glasbewerkingstechnieken vindt u op www.gbb.nl
Kwetsbaar
Gebrandschilderd glas is kwetsbaar. ‘Het laagje metaaloxiden die de kleuren bepaalt, is gevoelig voor krassen en mag hooguit met een ionogene zeep (zachte zeep) worden behandeld’, waarschuwt Frank. ‘Vochtig afnemen en daarna voorzichtig droogdeppen is echter vaak al genoeg.’
Tekst | Herenhuis
Fotografie | GlasBewerkingsbedrijf Brabant
Geplaatst in maart/april-editie 2015
